Tết Thượng Nguyên là gì? Nguồn gốc, Ý nghĩa, Cách cúng 2024

Trong văn hóa, tín ngưỡng của người Việt, Tết Thượng Nguyên cũng là một ngày lễ rất quan trọng trong năm, thuộc bộ 3 hệ thống Tết Thượng, Trung và Hạ Nguyên. Vậy Tết Thượng Nguyên là gì? Diễn ra vào ngày nào? Cách cúng Tết Thượng Nguyên ra sao? Tất cả sẽ được Cung Trầm Gallery bật mí chi tiết qua bài viết dưới đây, bạn đừng vội bỏ lỡ.

Tết Thượng Nguyên là gì?

Tết Thượng Nguyên (hay còn gọi là Tết Nguyên Tiêu) là ngày Tết rằm nổi bật đầu tiên của năm mới (tức 15/1 âm lịch hàng năm) trong lòng người Việt và Trung Quốc. Đối với người Việt, thì Tết Thượng Nguyên cũng là ngày lễ rất quan trọng, không thua kém gì Tết Nguyên Đán, đặc biệt là những người theo Phật giáo và một số dân tộc tại Việt Nam.

Thực ra, người ta sẽ biết nhiều đến cái tên Tết Nguyên Tiêu hơn là Tết Thượng Nguyên. Bởi lẽ, Tết Thượng Nguyên chỉ là cách gọi để phân biệt với Tết Trung Nguyên (Tết Rằm tháng Bảy) và Tết Hạ Nguyên (Rằm tháng Mười). 

Nguồn gốc Tết Nguyên Tiêu (Tết Thượng Nguyên)

Theo TS. Đinh Đức Tiến, khoa Lịch sử, trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, thì Tết Thượng Nguyên bắt nguồn từ một sự tích của Trung Quốc. Theo thời gian, văn hoá lưu truyền đã tạo nên khá nhiều giai thoại khác nhau, chẳng hạn như:

1- Sự tích Tết Nguyên Tiêu 1

Theo nhiều tài liệu ghi lại, Tết Nguyên Tiêu là một ngày lễ lớn, bắt nguồn từ Tây Hán (Trung Quốc) với hoạt động rước đèn long trọng. Tuy nhiên, những cung nữ trong cung lại không thể rời khỏi hoàng thành để trở về quê nhà dù rất nhớ thương gia đình. 

Thấu hiểu nỗi lòng, Đông Phương Sóc - viên sủng thần của Hán Vũ Đế đã hiến kế, bẩm tâu hoàng thượng ngày rằm tháng Giêng, vua và các phi tử nên lánh nạn trong cung. Đồng thời, thực hiện treo đèn lồng đỏ đầy sân để lừa Hỏa thần cảnh lửa đang cháy. Hán Vũ Đế đã đồng ý điều này, và từ đó Rằm tháng Giêng hàng năm, cả nước đều treo đèn lồng và các cung nữ có thể gặp được người thân của mình.

Trải qua hàng trăm năm, Tết Nguyên Tiêu lưu truyền và đã lan rộng sang Việt Nam. Tuy nhiên, để phù hợp với văn hóa người Việt, phong tục và hoạt động ngày Tết cũng đã được biến tấu, bởi vậy sẽ có đôi chút khác biệt so với Trung Quốc.

2- Sự tích Tết Nguyên Tiêu 2

Ở một phiên bản khác, thì Tết Nguyên Tiêu lại bắt nguồn từ câu chuyện chim thiên nga từ trên trời bay xuống và bị một người thợ săn bắn chết. Ngọc Hoàng khi biết điều này đã vô cùng tức giận, liền sai Thiên Tướng xuống trần đốt trụi nhân gian vào đúng ngày 15/1 âm lịch. 

Tuy nhiên, một vài vị tiên đã không đồng ý với điều này, họ liều mình xuống trần để hiến kế và giúp chúng sinh thoát khỏi kiếp nạn. Mọi người, mọi nhà đều treo đèn lồng đỏ và bắn pháo hoa để đánh lừa Ngọc Hoàng, tưởng rằng trần gian đã bị thiêu rụi. Cũng nhờ thế, mà nhân gian thoát được thảm cảnh diệt vong.

Ý nghĩa Tết Nguyên Tiêu

“Nguyên” tức thứ nhất, “Tiêu” nghĩa là đêm, bởi vậy Tết Nguyên Tiêu cũng chính là đêm rằm đầu tiên của năm mới. Và theo quan niệm của người xưa: “Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng”, hay “lễ Phật quanh năm không bằng Rằm tháng Giêng” đã trở thành những thành ngữ lưu giữ nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Vào ngày này, các gia đình thường sẽ chuẩn bị một mâm cỗ cúng đủ đầy, thắp hương dâng lễ để tỏ lòng thành kính, biết ơn với ông bà, Tổ tiên cũng như các chư vị Phật tổ, cầu mong một năm mới bình an, may mắn và tài lộc. Tùy mỗi gia đình, vùng miền, mà mâm cỗ cúng sẽ có sự khác biệt đôi chút, nhưng chung quy lại, đều thể hiện sự thành kính của con cháu.

Phong tục và hoạt động trong ngày Tết Nguyên Tiêu của các nước

Tết Nguyên Tiêu là ngày lễ lớn có mặt ở hầu hết các nước phương Đông, nổi bật như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc,.... Tuy nhiên, vì du nhập và biến tấu để có thể phù hợp với văn hóa của từng quốc gia, nên phong tục và hoạt động trong ngày Tết Nguyên Tiêu của các nước cũng có chút khác biệt, cụ thể như:

Việt Nam

Du nhập văn hóa Trung Quốc, Tết Nguyên Tiêu từ lâu đã trở thành ngày lễ lớn trong năm của người Việt, đặc biệt là một số nơi vẫn còn cộng đồng người Hoa sinh sống như Quận 5 (HCM). Người Hoa tại đây cũng sẽ tổ chức rất nhiều hoạt động, lễ hội đặc sắc trong ngày lễ lớn như Hội quán gia đình, diễu hành, trình diễn ca kịch cổ truyền, thư pháp,...

Ngoài ra, trong dịp Tết Nguyên Tiêu, mọi người còn lên chùa cúng sao giải hạn, cầu xin những điềm lành, may mắn trong năm mới. Hy vọng các thành viên trong gia đình luôn mạnh khỏe, bình an, công danh sự nghiệp thuận lợi.

Trung Quốc

Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ Trung Quốc, vì vậy đối với họ, đây là một trong những ngày Tết lễ cực kỳ quan trọng. Dịp Tết Nguyên Tiêu mỗi năm, người dân Trung Quốc sẽ tiến hành cúng tế để cầu an phước cho gia đình, người thân và ăn bánh trôi. Ngoài ra, họ còn tổ chức một số hoạt động nổi bật như: Hội đèn lồng, ngâm thơ, thắp đèn lồng ước nguyện, sum vầy cùng gia đình,...

Các nước khác

Ngoài Việt Nam, thì Tết Nguyên Tiêu cũng là một ngày lễ lớn của Nhật Bản và Hàn Quốc. Họ rất mong chờ và háo hức với các hoạt động, sự kiện trong ngày lễ đặc biệt này.

Tại Hàn Quốc, Tết Thượng Nguyên còn được gọi là lễ Daeboreum. Mọi người sẽ cùng nhau tham gia hoạt động Samulnori trước ngày lễ, hoặc thi đua leo núi để trở thành người đầu tiên của thể nhìn thấy mặt trăng mọc. 

Trong khi đó, tại Nhật Bản sẽ được gọi là lễ Koshogatsu. Vào ngày này, người dân xứ hoa anh đào sẽ cùng nhau cầu nguyện cho một vụ mùa bội thu, năm mới sung túc, đủ đầy. Ngoài ra, họ cũng sẽ ăn cháo đậu đỏ vào buổi sáng của lễ Koshogatsu với mong ước gặp nhiều may mắn, bình an.

Cách cúng Tết Thượng Nguyên - ngày Tết Rằm Tháng Giêng

Ngoài việc hiểu toàn bộ về Tết Thượng Nguyên là gì? thì chúng ta cũng phải biết cách cùng trong ngày đặc biệt này. Tết Thượng Nguyên, mọi người cũng không quá sơ sài trong mâm cúng và văn khấn lễ. Tuy nhiên, mâm cúng ít hay nhiều cũng không quan trọng, cốt lõi vẫn là sự thành tâm và hiếu kính của mỗi người. Cụ thể như:

Mâm cỗ cúng Tết Nguyên Tiêu

Tùy điều kiện thực tế của gia đình, bạn có thể lựa chọn mâm cúng chay hay mặn đều được:

1- Mâm cúng cỗ mặn

• 5 lạng thịt vai luộc

• 1 bát canh măng

• 1 đĩa rau xào thập cẩm

• 1 đĩa nem

• 1 đĩa giò

• 1 đĩa xôi gấc

• 1 đĩa hoa quả

• Vật phẩm khác: Trầu cau, đèn, nến, hương/nhang trầm, rượu gạo, vàng mã,....

2- Mâm cúng cỗ chay

• Trái cây

• Xôi chè

• Bánh kẹo

• Bánh trôi nước

• Cỗ chay tùy yêu cầu

• Vật phẩm khác: Trầu cau, đèn, nến, hương/nhang trầm, rượu gạo, vàng mã,....

Thắp hương cúng lễ Tết Nguyên Tiêu

Khi mâm cúng đã tươm tất, bạn sẽ tiến hành thực hiện nghi lễ cúng Tết Nguyên Tiêu. Thắp một vài nén hương/nhang trầm , mỗi bát hương 1 hoặc 3 nén, vì theo văn hóa tín ngưỡng của người Việt, hương lẻ sẽ tượng trưng cho cõi âm. 

Tiếp đó, sau khi thắp hương, bạn hãy thành tâm đọc văn khấn Tết Nguyên Tiêu và chắp tay cúng lễ khi đã hoàn tất. Cuối cùng, đợi đến khi hương cháy hết, thì mang vàng mã đi hóa để dâng lên ông bà Tổ Tiên ở cõi âm. Mâm cơm cúng lễ, khi bạn hạ xuống có thể hưởng lộc, thưởng thức cùng gia đình trong dịp Tết ý nghĩa.

*Điểm độc đáo: Tết Nguyên Tiêu thắp nén hương trầm, nguyện ước chứng giám cho lòng thành kính, biết ơn của con cháu gửi đến đấng bề trên. Hương trầm tinh khiết, dịu nhẹ, không chỉ tạo không gian ấm cúng, thanh tịnh, mà còn tựa như liệu pháp an thần tự nhiên, giúp tinh thần thư thái, dễ chịu, xua tan bao muộn phiền, lo toan cuộc sống.

Những món quà nên tặng vào Tết Thượng Nguyên

Quà tặng Trầm Hương Xông Đốt

Quà tặng Trà Trầm Hảo hạng

Hộp Quà tặng kết hợp với Trầm Hương

Tổng Kết

Như vậy, Tết Thượng Nguyên là gì, nguồn gốc, ý nghĩa và cách cúng Tết Nguyên Tiêu ra sao đã được Cung Trầm Gallery chia sẻ chi tiết đến bạn. Để khám phá thêm nhiều kiến thức, thông tin thú vị về ngày Tết cổ truyền Việt Nam, bạn cũng đừng quên theo dõi và cập nhập website Cung Trầm mỗi ngày nhé.